EBULFEZ ELÇİBEY
EBULFEZ ELÇİBEY
Ebulfez ElçibeyveyaEbulfez Aliyev(Azerice:Əbülfəz Qədirqulu oğlu Əliyev (Elçibəy), 24 Haziran 1938 – 22 Ağustos 2000),akademisyen, 2.Azerbaycan cumhurbaşkanı,Azerbaycan Halk Cephesi Partisi‘nin kurucusu ve ilk genel başkanı.
Gerçek adı Ebulfez Aliyev olan Ebulfez ElçibeyOrdubad’ın Keleki köyünde doğdu. Babası aslenGüney Azerbaycan‘dan olan Kadirgulu Bey ve annesi Anadolu’da doğup Keleki’ye göç etmiş Mehrinisa Hanım’dır. Babası 1943 yılındaII. Dünya Savaşı‘na katılmış ve bir daha kendisinden haber alınamamıştır.
Ebulfez Elçibey lise öğreniminiNahçıvan’daalmıştır. 1957-1962 yılları arasındaAzerbaycan Bakü Devlet ÜniversitesiŞarkşinaslık Fakültesi Arap Filolojisi Bölümü’nde öğrenim görmüş ve aynı üniversitede 1965 yılındayüksek lisansyapmıştır. Öğrencilik yıllarında Azerbaycan tarihini ve Azerbaycan devrim tarihini öğreten dernekler kurmuştur.
1963-1964 yıllarındaMısır‘da tercüman olarak çalışmıştır.
1969 yılındaAzerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi‘nde “Tolunoğulları Devleti (868-905)” konulu doktora tezini ünlü tarihçi Prof. Dr.Ziya Bünyadov‘un danışmanlığında yazarak doktorasını tamamladı. Daha sonra bu doktora tezi kitap haline getirilerek yayına sunuldu.
1968-1975 yılları arasındaAzerbaycan Bakü Devlet ÜniversitesiAsya ve Afrika Tarihi Bölümü’ndeöğretim görevlisiolarak çalıştı.[1]
1970’lerdeAzerbaycan‘ın bağımsızlığı için çalışmalar yapan Elçibey 1975’te milliyetçilik suçundan 1,5 yıl hapis yattı.[2]
Serbest bırakıldıktan sonra, 1977’den itibarenAzerbaycan Milli İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü‘ndearaştırma görevlisiolarak çalışmaya başladı ve daha sonra buradaöğretim üyeliğive Anabilim Dalı Başkanlığı gibi akademik görevlerde bulundu.[3]
Elçibey 22 Ağustos 2000’de 62 yaşındaprostat kanserinedeniyle tedavi gördüğüAnkara‘da ölmüştür.
Defin törenine sekiz yüz bin kişi katılmıştır. DöneminAzerbaycan cumhurbaşkanıHaydar Aliyevtörene katılmış, Elçibey’in cenazesi önünde baş eğmiştir. Haydar Aliyev’in salona giriş yaptığı zaman salondakiler onu “Elçibey!” sloganlarıyla karşılamışlardır.
Siyasi kariyeri
1989’daAzerbaycan Halk Cephesi‘ni kurdu ve AHC başkanı seçildi. Elçibey liderliğinde AHC1990 Azerbaycan SSC genel seçimlerinekatıldı ve 45 milletvekili ileAzerbaycan SSC Yüksek Sovyetindetemsil hakkı kazandı. Yüksek Sovyet’te muhalif milletvekilleri AHC liderliğindeBağımsız Azerbaycan Demokratik Blokunu(İttifakını) kısaca DEMBLOK’u oluşturdu. DEMBLOK’cular bağımsızlık için çalışmalar yürütmüş, ilk kez bağımsızlık için oylama düzenlemiş ve bu oylamada 47 milletvekili bağımsızlığın leyhine oy kullanmış ve tariheistiklalci milletvekilleriolarak geçmiştir.
Ayaz Mütallibov yönetimine muhalif olan AHC15 Mayıs Darbesinigerçekleştirerek yönetimi ele aldı. Geçici cumhurbaşkanı olanİsa Gamber7 Haziran1992 tarihinde 2. Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminidüzenledi. Seçimlerde geçerli oyların %59,4 alan Elçibey 2.Azerbaycan cumhurbaşkanıseçildi ve 16 Haziran 1992 günüAzerbaycan Millî Meclisi‘nde düzenlenen yemin töreninde cumhurbaşkanlığı yemini etti.
ElçibeyBirinci Karabağ Savaşı‘nda yanlış adımları sebebiyle cephe komutanıSuret Hüseynov‘u 1993’te görevden almıştır. Fakat Rusya’nın Azerbaycan’ı terk ederken bıraktığı silahları alanSuret HüseynovGence‘de darbe girişimini başlatmış ve tanklarını Bakü’ye yöneltmiştir. Elçibey’in istifasını talep edenSuret HüseynovGence Darbesininlideri olarak cumhurbaşkanıyla görüş talep ediyordu. Elçibey yardım için döneminNahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek MeclisBaşkanıHaydar Aliyev‘iNahçıvan‘danBakü‘ye davet etti. Haydar Aliyev’in Bakü’ye gelip Elçibey’le görüşmesinin ardından Elçibey, iç savaşı önlemek sebebiyle 17 Haziran 1993’te gece yarısı başkent Bakü’den ayrılarak Nahçıvan’a gitti. 24 Haziran günü bir zamanlar Halk Cephesi’nin liderlerinden olan İtibar Memedov’un parlamentoya sunduğu önergeyle Elçibey’in cumhurbaşkanlığı düştü ve yetkileri iktidar boşluğunda parlamento başkanlığını üstlenen Haydar Aliyev’e devredildi.[4]Yönetimi ele alan Aliyev, önceAzerbaycan Cumhuriyeti Yüksek SovyetiBaşkanı seçildi. 30 Haziran 1993 tarihindeSuret Hüseynov‘u başbakan olarak atadı. Ardından 1 Eylül 1993 tarihindegüven oylaması referandumudüzenlenmiş ve yüzde 98 oyla halkın Elçibey’i cumhurbaşkanı olarak desteklemediği açıklanmıştır. 3 Ekim 1993 tarihinde düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminde iseHaydar Aliyev%98,8 oyla cumhurbaşkanı seçilmiştir. 7 Ekim 1994 tarihinde Haydar AliyevSuret Hüseynov‘u görevden aldı veSuret Hüseynovhakkında cinayet suçlaması sebebiyle hapsedilmiş, dokunulmazlığı ve Milli Kahraman unvanı elinden alınmıştır. Tüm bunlar yaşanırken Elçibey kendisinin seçildiği zamandan 5 yıl sonrasına kadar, yani 1997 tarihine kadar legal cumhurbaşkanı olduğunu ve alınan hiçbir kararı tanımadığını ilan etti.
Elçibey 4 yıl 4 aydan sonra, Ekim 1994 tarihindeKeleki‘denBakü‘ye dönmüştür. Yıllardır de-jure sürdürdüğüAzerbaycan Halk Cephesibaşkanlığını de-facto sürdürmüştür. Elçibey hızla siyasete geri dönmüş ve seçimlere katılma kararı almıştır. Bağımsız Azerbaycan’dadüzenlenen ilk genel seçimleriçin partileşme süreci başladığı içinAzerbaycan Halk Cepheside partileşerekAzerbaycan Halk Cephesi Partisi‘ne dönüştü. Seçimlere Elçibey liderliğinde katılan parti 3 sandalye kazanarak ana muhalefet partisine dönüştü. Elçibey1998 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminekatılmayı düşünse de, muhalefetin aldığı ortak kararla seçimi boykot etmiştir.2000 Azerbaycan genel seçimleridöneminde Elçibey’in sağlığının yerinde olmaması, parti içi muhalefetin yükselmesi, partinin “klasikler” ve “reformcular” koluna bölünmesi partide karışıklıklara sebep oldu. Elçibey sağ iken hiçbir bölünmeyi desteklememiştir. Ortak liste hazırlatan Elçibey partinin her iki kanadından seçimlere adaylar çıkarılacağını açıklamıştır. 22 Ağustos 2000 tarihinde Elçibey’in vefatı üzerine düzenlenen kurultaydaAli KerimliAHCP‘nin yeni genel başkanı seçilmiş ve Elçibey’in hazırladığı ortak listeyle parti seçimlere katılarak 6 milletvekili çıkarmayı başarmıştı.
Elçibey aynı zamanda Bakü’ye döndükten sonra Bütün Azerbaycan Birliği’ni kurarak çalışmalarını Kuzey ile Güney Azerbaycan’ın birleşmesi üzerine yoğunlaştırmıştır.
İdeolojisi
Elçibey Azerbaycan’ınSSCBiçinde bir sömürge olduğunu söylemiş ve ülkenin bağımsız, demokratik bir cumhuriyet olacağına inanmıştır. Sosyalizm’e karşıydı.Atatürk‘ten,Gandhi‘den veMehmed Emin Resulzade‘den etkilenmiştir. Kuzey ve Güney Azerbaycan’ın mutlaka birleşmesi veDağıstan‘a,Gürcistan‘a veErmenistan‘a verilen toprakların tekrar Azerbaycan’a geri verilmesini, dolayısıylaBütün Azerbaycanideolojisini savunmuştur. ElçibeyTuran‘ın yolununBütün Azerbaycan‘dan geçtiğini iddia ediyordu.
Kasım Azerbaycan cumhurbaşkanı olarak 1993’teAnıtkabir‘i ziyaret etmiş ve Anıtkabir özel defterine şu cümleleri yazmıştır: “Ey büyük Türk’ün büyük komutanı! Seni ziyaret etmekle özüm ve milletim adına şeref duydum. Senin Askerin.”[5]
Yazdığı kitaplar
- “Tolunoğulları Devleti”, İstanbul, 1997. Ebülfez Elçibey,ISBN 975-437-215-2
- “Bütöv Azərbaycan yolunda”(“Bütün Azerbaycan Yolunda”), İstanbul, 1998; Bakı(Bakü), 2004
- “Müstəqillik[Bağımsızlık]: ikinci cəhd(Kısım)”, Bakı(Bakü), 2001
- “Siz xalqın sevgisilə haqqa çatacaqsınız”(“Siz halkın sevgisiyle hakka ulaşacaksınız”), Bakı(Bakü), 2001
Hakkında yazılan kitaplar
Türkiye Türkçesi
- “Elçibey’le 13 Saat”, Turan Yayıncılık, Adalet Tahirzade, 2001,ISBN 975-7893-30-7.
- “Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası (Haziran 1992-Haziran 1993) Bir Bağımsızlık Mücadelesinin Diplomatik Öyküsü”, Asam, Nazim Cafersoy, 2001,ISBN 975-6769-25-4.
- “Elçibey”, Ötüken Neşriyat, Uğur Güler, 2006,ISBN 975-437-547-X.
- “Elçibey’in Düşünceleri ve Kanun Devleti”, Berikan Yayınevi, Şeyda Kemaloğlu-Muhammet Kemaloğlu, 2007,ISBN 9752671911.
- “Elçibey Azerbaycan’ın Unutulmaz Lideri”, Türk Edebiyatı Vakfı, Yavuz Bülent Bakiler, 2009,ISBN 9756186428.
- “Bey”, Rıhtım Yayınları, Helime Hanım Halilova, 2009,ISBN 9789944074339.
- Ebülfez Elçibey, Ötüken Neşriyat, Çilenay Samedbeyli, 2022,ISBN 978-625-408-214-6
Kaynak: Bu yazı https://tr.wikipedia.org/wiki/Ebulfez_El%C3%A7ibey adresinden alınmıştır.